نگاهی به شاخص رفاه اجتماعی

شاخص رفاه اجتماعی

تابع رفاه اجتماعی توسط آمارتیاسن در سال 1974 تعریف گردید که شامل دو جزء اساسی ضریب جینی (G) و درآمد سرانه(M) می باشد. بدین ترتیب شاخص رفاه اجتماعی (W) به صورت زیر تعریف و محاسبه می شود:W=M(1-G)                        

شاخص مورد نظر در جدول زیر ارائه شده است:

جدول شاخص رفاه اجتماعی طی دوره 1389- 1384

سال	درآمد ناخالص ملی(میلیارد ریال- ثابت 1376)	کل جمعیت(هزار نفر)	درآمد سرانه(هزار ریال)	ضریب جینی	شاخص بهبود توزیع درآمد	شاخص رفاه اجتماعی(هزار ریال)
1384	421792	69390	6078.6	0.4248	0.5752	3496
1385	450179	70496	6385.9	0.4356	0.5644	3604
1386	483123	71591	6748.4	0.4337	0.5663	3822
1387	477461	72465	6588.8	0.4122	0.5878	3873
1388	472914	73389	6443.9	0.4111	0.5889	3795
1389	509080	74363	6845.9	0.4099	0.5901	4040

ماخذ: مرکز آمار ایران 

همان گونه که در جدول بالا مشاهده می شود به دلیل افزایش درآمد سرانه و بهبود کلی تعادل توزیع درآمد درسال های 1387-1384 ، شاخص رفاه اجتماعی روند افزایشی داشته به طوری که  شاخص رفاه اجتماعی (100=1386) به تدریج از رقم  91.5 در سال 1384 به رقم 105.7 در سال 1389 افزایش یافته است.

نسبت هزینه دهک های جامعه

از دیگر ابزار بررسی توزیع امکانات رفاهی بین اقشار مختلف جامعه، بررسی سهم آنها از هزینه های  درآمدهاست. برای به دست آوردن این شاخص خانوارها بر حسب میزان درآمد و یا هزینه سالانه از کم ترین سطح به بالاترین سطح در ده گروه مرتب می شوند؛ به گونه ای که دهک اول شامل فقیرترین خانوارها بوده و به ترتیب دهک‌های بالاتر نشان دهنده افزایش بهره مندی خانوارهاست و ثروتمندترین خانوارها در دهک دهم قرار می گیرند.

از جمله شاخص‌های مهم اندازه گیری توزیع درآمد، نسبت سهم درآمدی 10 درصد ثروتمند ترین خانوارها به سهم 10 درصد فقیرترین خانوارها است. هر چه این نسبت بیشتر باشد، شکاف درآمدی بین این دو گروه بیشتر و نابرابری در توزیع درآمد نیز بیشتر می شود. برعکس، هر چه این نسبت کمتر باشد، شکاف درآمدی بین ثروتمندترین و فقیرترین خانوارها کم تر می گردد و نابرابری در توزیع درآمد کمتر می شود. این نسبت بر اساس ارقام مندرج در جدول ذیل طی سالهای برنامه چهارم توسعه برای کل جامعه از رقم 46/16 در سال 1384 به 71/14 در سال 1389 و در  جامعه شهری از رقم 94/13 به رقم 45/12 در سال 1389 کاهش یافته و در  جامعه روستایی تقریبا ثابت مانده است.

 جدول نسبت هزینه دهک بالا به پایین طی دوره 1389- 1384

شرح	1384	1385	1386	1387	1388	1389
شهری	13.94	15.31	15.12	12.83	13.13	12.45
روستایی	12.74	13.01	13.08	12.61	13.19	12.63
کل	16.46	17.40	17.59	15.79	15.97	14.71

*ماخذ: مرکز آمار ایران 

از آنجایی که دهک‌های اول و آخر حالت های حدی محسوب شده، از شاخص دیگری تحت عنوان نسبت سهم بیست درصد بالای درآمدی به بیست درصد پایین درآمدی استفاده می شود. بر این اساس مشاهده می شود که این نسبت برای کل جامعه از رقم 39/9 در سال 1384 به 54/8  در سال 1389 و در مناطق شهری از 21/8 در سال به 1384 به 42/7  در سال 1389 و برای مناطق روستایی از 60/7 در سال 1384 به 37/7 در سال 1389 کاهش یافته است.

جدول نسبت هزینه دو دهک بالا به دو دهک پایین طی دوره 1389- 1384

شرح	1384	1385	1386	1387	1388	1389
شهری	8.21	9.00	8.72	7.63	7.79	7.42
روستایی	7.60	7.81	7.66	7.31	7.62	7.37
کل	9.39	10.04	9.90	8.99	9.00	8.54

 *ماخذ: مرکز آمار ایران

ضریب جینی

ضریب جینی از شاخص های مهم اندازه گیری نابرابری توزیع درآمد می باشد. اندازه این شاخص بین صفر و یک تغییر می کند به طوری که عدد صفر، معرف جامعه ای با برابری کامل توزیع درآمد و عدد یک ، نمایانگر نابرابری کامل توزیع درآمد در یک جامعه است. بر اساس جدول ذیل روند کلی آن طی سال های برنامه چهارم توسعه کاهشی بوده  و از عدد 4248/0 در سال 1384 به 4111/0 در سال 1388 کاهش یافته است. به علاوه، ضریب جینی در جامعه شهری و روستایی نیز در طی سال های برنامه چهارم روند کاهشی داشته است به طوری که در جامعه شهری از رقم 0.406 در سال 1384 به رقم 0.384 در سال 1389 و در جامعه روستایی از رقم 0.389 در سال 1384 به رقم 0.381 در سال 1389 کاهش یافته است.

براساس جداول کلان برنامه چهارم برای شاخص ضریب جینی در پایان سال 1388 عدد 0.38 هدف گذاری شده بود، این مهم به تقریب در جامعه شهری و روستایی، در سال 1389 محقق شد.

جدول ضریب جینی براساس هزینه ناخالص سرانه طی دوره 1389- 1384

شرح	1384	1385	1386	1387	1388	1389
شهری	0.4058	0.4156	0.4136	0.3867	0.3893	0.3841
روستایی	0.3889	0.3997	0.3914	0.3789	0.3824	0.3809
کل	0.4248	0.4356	0.4337	0.4122	0.4111	0.4099

*ماخذ: مرکز آمار ایران

گفتنی است، رئیس مرکز آمار ایران هفته جاری جدیدترین ضریب جینی را در کل کشور به 0.37 ، در مناطق شهری به 0.356 و در مناطق روستایی به 0.339 رسیده است.

هزینه های خوراکی و غیرخوراکی خانوار شهری و روستایی

در ادامه گزارش معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری تصریح شده است: مقایسه ارقام متوسط هزینه های خالص شهری و روستایی نشان دهنده این موضوع است که سطح زندگی در مناطق روستایی همواره پایین تر از مناطق شهری به طوری که نسبت متوسط هزینه یک خانوار روستایی به متوسط هزینه یک خانوار شهری از رقم 63 درصد در سال 1384 به رقم 60 درصد در سال 1389 کاهش یافته است.

از دیگر شاخص های مهم برای بررسی تغییرات رفاه خانوار، نسبت هزینه های غیرخوراکی به خوراکی است. طبق قاعده کلی هر چه این سهم بیشتر باشد، بیانگر افزایش سطح رفاه خانوار است. این شاخص برای جامعه شهری از 3.16 در سال 1384 به 3.35 در سال 1389 افزایش یافته است. در جامعه روستایی این شاخص در سال های برنامه چهارم توسعه نیز اندکی افزایش یافته است و در سال 1389 در سطح سال 1384 ثابت مانده است. هر چند مقایسه این شاخص در جامعه شهری و روستایی حاکی از پایین بودن سطح رفاه در جامعه روستایی نسبت به جامعه شهرنشین می باشد؛ چراکه این شاخص در جامعه شهری بیش از دو برابر جامعه روستایی می باشد.

متوسط هزینه های خالص سالانه یک خانوار شهری و روستایی طی دوره 1389- 1384(هزار ریال)

شرح		1384	1385	1386	1387	1388	1389
خانوار شهری	هزینه کل	59242	67286	81289	94214	99191	113678
	هزینه‌‌های غیرخوراکی	44988	52098	63087	72854	76682	87520
	هزینه‌‌های خوراکی و دخانی	14254	15188	18202	21360	22509	26157
	نسبت هزینه‌های غیرخوراکی به خوراکی	3016	3.43	3.47	3.41	3.41	3.35
خانوار روستایی	هزینه کل	37503	41570	48846	53995	59264	68477
	هزینه‌های غیر خوراکی	23190	26057	30643	33141	37330	42340
	هزینه‌ةای خوراکی و دخانی	14313	15513	18203	20854	21934	26137
	نسبت هزینه‌های غیرخوراکی به خوراکی	1.62	1.68	1.68	1.59	1.70	1.62
نسبت متوسط هزینه خانوار روستایی به متوسط هزینه خانوار شهری(درصد)		63.3	61.8	60.1	57.3	59.7	60.2